سهام استارتاپ ؛ مهمترین عناصر برنامه اعطای سهام استارتاپ به کارکنان کلیدی

در مقاله‌های قبلی بلاگ در رابطه با مفهوم برنامه اعطای سهام به کارکنان کلیدی استارتاپ و مزایای آن، زمان مناسب اعطای سهام استارتاپ، برنامه وستینگ (Vesting Schedule) سهام استارتاپ و همچنین چگونگی تقسیم سهام استارتاپ میان مؤسسان صحبت کردیم. در این مقاله قصد داریم به مهم‌ترین عناصر یک برنامه اعطای سهام بپردازیم.

تعداد سهام (Number of shares)

تعداد سهام به تعداد آپشن‌ها یا همان تعداد اختیار خرید سهام استارتاپ که به هر یک از کارکنان اعطا می‌شود، اطلاق می‌شود. اگر به هر یک از کارکنان اختیار خرید 2000 سهم اعطا شده باشد و در زمانیکه این اختیار خرید اعطا شده است، استارتاپ 100 هزار سهم داشته باشد، یعنی عملاً به هر فرد اختیار خرید 2% از سهام استارتاپ به قیمت معین اعطا شده است.

قیمت صدور سهام استارتاپ (Strike Price)

قیمت معینی که کارکنان برای خرید هر سهم بایستی پرداخت نمایند. این قیمت معمولا با تخفیف برای کارکنان استارتاپ محاسبه می‌شود. در مثال قبلی فرض کنید ارزش استارتاپ در زمانی که اختیار خرید سهام به فرد اعطا شده 3 میلیارد تومان است. تخفیفی که برای کارکنان در نظر گرفته می‌شود معمولا بین 10 تا 30 درصد از عدد ارزش استارتاپ است.

دلیل در نظر گرفتن تخفیف ایجاد این اطمینان در کارکنان است که قیمت سهام برای آن‌ها عددی منصفانه‌ای است. چرا که در غیر این صورت کل مزایایی که در این مطلب برای استاک آپشن یا برنامه اعطای سهام به کارکنان کلیدی مطرح کردیم، زیر سوال می‌رود.

اگر قیمت سهام استارتاپ در نظر کارکنان عدد بالایی باشد به جای بالا بردن انگیزه‌، منجر به کاهش انگیزه‌ آنان می‌شود.

زمانی که استارتاپ در مراحل اولیه است این تخفیف بهتر است بین 20 تا 30 درصد باشد تا فرد مطمئن شود سهام استارتاپ را با قیمت مناسب دریافت کرده است. اما اگر استارتاپ بالغ باشد به این دلیل که عدد ارزش ‌گذاری منطقی‌تر و توسط سرمایه‌ گذاران خطر پذیر استارتاپ تثبیت شده است، تخفیف اعطا شده به کارکنان می‌تواند بسیار کمتر از 30 درصد و حتی تا 10 درصد ارزش استارتاپ کاهش یابد.

مثال: فرض کنید ارزش استارتاپ 3 میلیارد تومان است و به کارکنان 33 درصد تخفیف روی سهام استارتاپ اعطا می‌شود. بنابراین سهام استارتاپ با قیمت 2 میلیارد تومان ی برای کارکنان محاسبه می‌شود. اگر این استارتاپ 100 هزار سهم داشته باشد بنابراین قیمت هر سهم استارتاپ برای هر یک از افراد 20 هزار تومان است. به این معنی که برگه‌ای به فرد داده شده است که به او این اختیار را می‌دهد تا تعداد 2000 سهم از سهام استارتاپ را با قیمت 20 هزار تومان خریداری کند.

حال اگر دوره‌ی وستینگ فرد 3 ساله باشد، فرد می‌تواند در پایان 3 سال سهام استارتاپ را با قیمت 20 هزار تومان خریداری نماید حتی اگر ارزش شرکت به 200 میلیارد تومان رسیده باشد نیز استارتاپ نمی‌تواند این اختیار خرید سهام را از فرد پس بگیرد. بنابراین فرد سهام را با قیمتی معادل با یک صدم قیمت واقعی آن میخرد و برای خرید 2000 سهم 40 میلیون تومان پرداخت می‌کند در حالی که ارزشی معادل 4 میلیارد تومان دارد. قیمت 20 هزار تومان که مبنای پرداخت فرد قرار می‌گیرد، قیمت صدور یا Strike Price نامیده می‌شود.

برنامه وستینگ (Vesting Schedule)

در این مطلب برنامه وستینگ را با تمامی جزئیات شرح داده‌ایم. برنامه وستینگ در واقع همان برنامه زمانی‌ست که فرد بر اساس آن می‌تواند اختیار خرید سهام خود را به مرور و در مدتی 3 یا 4 ساله نقد و یا سهام اعطا شده را خریداری کند. در مثال بخش قبل اگر فرد پس از یک سال استارتاپ را ترک کند تنها می‌تواند از یک‌سوم اختیار خریدی که دریافت کرده بود استفاده نماید. و اختیار خرید مابقی سهام از فرد سلب می‌شود. به این معنی که استارتاپ از نظر حقوقی این اختیار را خواهد داشت که اختیار خرید مابقی سهام را از فرد بگیرد. برنامه‌ی وستینگ سهام استارتاپ می‌تواند بین 2 تا 5 سال باشد، در ایران دوره‌های وستینگ 3 و 4 ساله بسیار مرسوم‌تر هستند.

کلیف یا صخره (Cliff)

کلیف یا صخره حداقل مدت زمانی است که فرد باید در شرکت حضور داشته باشد تا بتواند از اختیار خرید سهام خود استفاده نماید.

به عنوان مثال فرض کنید فرد 6 ماه در استارتاپ حضور داشته است. پس از 6 ماه به فرد برنامه اعطای سهام با دوره‌ی وستینگ 4 ساله و کلیف یک ساله پیشنهاد می‌شود. اگر این فرد پس از یک سال از زمان پیوستن به استارتاپ، استارتاپ را ترک کند، با توجه به اینکه تنها 6 ماه از دوره‌ی وستینگ وی سپری شده است سهامی به وی تعلق نمی‌گیرد. چون حداقل مدت زمانی که بعد از تدوین برنامه‌ی اعطای سهام استارتاپ باید در استارتاپ حضور داشت، سپری نشده است.

اگر کلیف وجود نداشته باشد، فرد می‌تواند پس از یک ماه از زمان اعطای سهام استارتاپ را ترک کند و یک چهل و هشتم از سهام استارتاپ را دریافت کند. بنابراین در این حالت یکی از مزایای اصلی برنامه اعطای سهام که همان ایجاد چسبندگی در کارکنان و همراستا نمودن انگیز‌ه‌های آنان با اهداف بلندمدت استارتاپ عملا از بین می‌رود.

معمولا استاک آپشن یا اختیار خرید سهام چند ماه پس از ورود فرد و اطمینان از انطباق وی از لحاظ اخلاق حرفه‌ای و عملکردی به وی پیشنهاد می‌شود.

معمولا چه مدت زمانی که به عنوان کلیف یا صخره در نظر گرفته می‌شود؟

در صورتی که از نظر زمانی ماهیت کارویژه‌های فرد بلندمدت باشد و مدت بیشتری برای به نتیجه رسیدن پژوهش‌ها و یا پروژه‌های وی نیاز باشد دوره‌ی طولانی‌تری (معمولا 2 سال) در نظر گرفته می‌شود. اما در حالت معمول کلیف معمولا یک ساله است.

پس از گذشت مدت زمان کلیف، به تناسب مدت زمانی که فرد در استارتاپ حضور داشته است می‌تواند از اختیار خرید سهام خود استفاده نماید. به عنوان مثال اگر دوره‌ی کلیف یک ساله، برنامه‌ی وستینگ 4 ساله و فرد 13 ماه در استارتاپ حضور داشته باشد، می‌تواند از 13/48 سیزده چهل و هشتم اختیار خرید سهام خود استفاده نماید. اما اگر پس از 11 ماه از تدوین برنامه وستینگ استارتاپ را ترک کند، هیچ سهامی به وی تعلق نمی‌گیرد.

تاریخ انقضا (Expiration date)

تاریخ انقضا در واقع مهلتی ست که فرد می‌تواند از حق اختیار خرید سهام خود استفاده کند. به عبارت بهتر زمانی که به کارکنان اختیار خرید سهام استارتاپ اعطا می‌شود این حق تا ابد قابل استفاده نیست و فرد تا مدت زمان مشخصی که به آن تاریخ انقضا گفته می‌شود و پس از آن اختیار خرید سهام فرد باطل می‌شود، می‌تواند از آن استفاده نماید.

در مثالی که در قسمت قبلی بیان شد اگر طول دوره وستینگ 4 سال و تاریخ انقضا 6 سال باشد فرد پس از پایان 4 سال تا 2 سال فرصت دارد از اختیار خرید سهام خود استفاده کند. در صورت عدم استفاده از حق اختیار سهام، این اختیار خرید به صورت اتوماتیک از بین می‌رود.

در صورت تمایل به یادگیری بیشتر در زمینه اعطای سهام استارتاپ به کارکنان کلیدی، حضور در دوره آنلاین ESOP را به شما پیشنهاد می‌کنیم.