ارزش گذاری استارتاپ ها: تقسیم‌بندی و کاربرد روش‌های ارزشگذاری در ایران
در مطالب قبلی بلاگ درباره مفهوم ارزش گذاری و اینکه ارزش گذاری استارتاپ ها یا شرکت‌ها به چه معناست صحبت کردیم. ارزشگذاری استارتاپ در فرایند جذب سرمایه بسیار اهمیت پیدا می‌کند، چرا که درصد سهام واگذار شده به سرمایه‌گذار خطرپذیر وابسته به ارزشگذاری استارتاپ قبل از جذب سرمایه و میزان سرمایه دریافتی است. به همین دلیل تعیین دقیق ارزش استارتاپ امری مهم در مذاکرات بین سرمایه‌گذار و بنیان‌گذاران استارتاپ است.
دلایل ارزش گذاری استارتاپ ها
در مطلب «ارزشگذاری چیست» اشاره کردیم که 4 دلیل عمده برای ارزشگذاری شرکت‌ها وجود دارد:
- یافتن ارزش معامله در هنگام خرید یا فروش شرکت
- جذب سرمایه
- ادغام و تملیک شرکت‌ها
- همکاری مشترک
استارتاپ‌ها در مقایسه با شرکت‌های سنتی، برای آن که بتوانند به رشد سریع دست یابند و بازار هدف خود را تسخیر کنند، نیازمند چندین مرحله جذب سرمایه هستند. همان‌طور که گفتیم، در زمان جذب سرمایه بایستی درصد سهام سرمایه‌گذار از استارتاپ مشخص شود. به همین دلیل اهمیت ارزش گذاری استارتاپ ها در زمان جذب سرمایه و برای مشخص کردن درصد سهام سرمایه‌گذاران مطرح خواهد شد.
درصد سهام سرمایه‌گذار
درصد سهام سرمایه‌گذار در فرایند جذب سرمایه استارتاپ برابر است با سرمایه تزریق شده به استارتاپ، تقسیم بر ارزش استارتاپ پس از جذب سرمایه. فرض کنید استارتاپی به دنبال جذب سرمایه 1 میلیارد تومانی است. اگر استارتاپ 4 میلیارد تومان ارزشگذاری شود، ارزش پس از جذب سرمایه آن برابر با 5 میلیارد تومان (جمع ارزش قبل از جذب سرمایه و مبلغ سرمایه جذب شده) و اگر 9 میلیارد تومان ارزشگذاری شود، ارزش پس از جذب سرمایه آن برابر با 10 میلیارد تومان خواهد بود.
بنابراین در حالت اول، درصد سهام سرمایه‌گذار معادل 20% (1 میلیارد تومان سرمایه مورد نیاز تقسیم بر 5 میلیارد تومان ارزش پس از جذب سرمایه) و در حالت دوم 10% (1 میلیارد تومان سرمایه مورد نیاز تقسیم بر 10 میلیارد تومان ارزش پس از جذب سرمایه) خواهد بود.
درصد سهام سرمایه‌گذار مستقیماً به ارزش گذاری استارتاپ و مبلغ سرمایه مورد نیاز استارتاپ وابسته است.
به همین دلیل اطلاع از ارزش گذاری دقیق استارتاپ به سرمایه‌گذاران و بنیان‌گذاران استارتاپ این امکان را می‌دهد که جلسه مذاکره برای جذب سرمایه را به بهترین نحو پیش ببرند. برای آشنایی بیش‌تر با این مباحث از دوره آنلاین مذاکرات استارتاپ-سرمایه‌گذار دیدن کنید.
تقسیم بندی روش های ارزش گذاری استارتاپ ها
به طور کلی 13 روش برای ارزش گذاری استارتاپ ها وجود دارد که در مطالب بعدی به معرفی کامل این روش‌ها می‌پردازیم. انتخاب روش ارزشگذاری به مرحله توسعه استارتاپ و ماهیت کسب و کار آن وابسته است. پیش از آن که هر یک از روش های ارزش گذاری استارتاپ ها را دقیق‌تر بررسی کنیم، لازم است با تقسیم‌بندی این روش‌ها آشنا شویم. 13 روش ارزش گذاری استارتاپ ها را می‌توان بر اساس روش محاسبه ارزش در 4 طبقه قرار داد:
1. روش‌های مبتنی بر دارایی (Asset based methods)
در روش‌های ارزش گذاری مبتنی بر دارایی، ارزش استارتاپ بر اساس ارزش فعلی مجموع دارایی‌های آن تعیین می‌شود. در این روش‌ها فرض اساسی این است که دارایی‌های یک استارتاپ مهم‌ترین عامل خلق ارزش برای آن هستند، بنابراین استارتاپ با دارایی بیش‌تر، ارزش بالاتری خواهد داشت. در اینجا باید توجه کرد که دارایی‌های استارتاپ می‌توانند مشهود (زمین، تجهیزات، ساختمان، وجه نقد و …) یا غیرمشهود (برند، سرقفلی، مالکیت فکری و …) باشند. بنابراین یک استارتاپ با ارزشگذاری زیاد نباید لزوماً دارای تجهیزات زیادی باشد.
از روش‌های ارزش گذاری موجود در این دسته می‌توان به روش زیر اشاره کرد:
-
روش هزینه بازتأسیس (Cost to duplicate method)
2. روش‌های مبتنی بر جریان‌های نقدی (Cash flow based methods)
در این روش‌ها فرض اساسی این است که ارزش یک استارتاپ توسط جریان‌های نقدی آن تعیین می‌شود. به عبارت بهتر، توانایی یک استارتاپ در کسب سود بیش‌تر باعث می‌شود که ارزش آن بیش‌تر شود. بنابراین با مقایسه این روش با روش‌های مبتنی بر دارایی، اگر یک استارتاپ دارایی‌های زیادی در اختیار داشته باشد اما نتواند به کمک آن دارایی‌ها درآمد کسب کند، ارزش آن صفر خواهد بود.
از روش‌های ارزش گذاری موجود در این دسته می‌توان به روش‌های زیر اشاره کرد:
-
روش جریان‌های نقد تنزیل شده (Discounted cash flow method)
-
روش سرمایه‌گذار خطرپذیر (VC method)
-
روش شیکاگو (First Chicago method)
-
روش گزینه‌های موجود (Real Options method)
3. روش‌های نسبی (Relative methods)
روش‌های نسبی مبتنی بر این فرض است که دارایی‌ها، شرکت‌ها یا استارتاپ‌های مشابه دارای ارزش مشابه‌اند. بنابراین چنانچه بتوان استارتاپی را پیدا کرد که از نظر حوزه فعالیت، مدل کسب و کار، مرحله توسعه و سایر ویژگی‌ها شبیه استارتاپ دیگری باشد، می‌توان ارزشگذاری را با مقایسه این دو استارتاپ تعیین کرد.
از روش‌های ارزشگذاری موجود در این دسته می‌توان به روش زیر اشاره کرد:
-
روش ارزشگذاری نمونه‌کاوی تحلیلی (Analytical benchmarking method)
-
روش ارزشگذاری ضرایب (Multiples method)
-
روش ارزشگذاری ارزش منصفانه بازار (Fair market value method)
-
روش ارزشگذاری مقایسه‌ای (Comparables method)
4. روش‌های کیفی و شهودی (Intuitive and heuristic methods)
روش های ارزش گذاری استارتاپ ها که بر اساس تکنیک‌های مبتکرانه یا شهودی باشند در این دسته قرار می‌گیرند. این گونه روش‌ها بر مبنای فرایندهایی نظیر محاسبه ارزش دارایی‌های یک استارتاپ و یا محاسبه ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی آن انجام نمی‌شوند، بلکه ارزشگذاری استارتاپ در این روش‌ها از طریق فرایندهای مبتکرانه به دست می‌آید. برخی از معروف‌ترین روش‌های کیفی و شهودی، مانند روش ارزشگذاری کارت امتیازدهی، توسط سرمایه‌گذاران خطرپذیر خبره و شناخته شده که تجربه زیادی در این حوزه دارند، ابداع شده‌اند.
از روش‌های ارزشگذاری موجود در این دسته می‌توان به روش زیر اشاره کرد:
-
روش ارزشگذاری کارت امتیازدهی (Scorecard method)
-
روش ارزشگذاری دِیو برکس (Dave Berkus method)
-
روش ارزشگذاری تجمیع عوامل ریسک (Risk factor summation method)
-
روش ارزشگذاری هم‌نوایی (Conformity method)
برای ارزشگذاری استارتاپ خود به مشاوره نیازمندید؟ با پر کردن فرم ارزشگذاری استارتاپ‌ها، یک جلسه اولیه رایگان با تیم ارزشگذاری داشته باشید و با خدمات آکادمی چرخ برای ارزشگذاری استارتاپ آشنا شوید.
کاربرد روش های ارزش گذاری استارتاپ ها
ارزش گذاری استارتاپ ها فرایندی پیچیده است که نیازمند داشتن تجربه و دانش بسیار برای بررسی ویژگی‌های درونی استارتاپ‌ها، صنعت فعالیت آن‌ها، شرایط معامله بین سرمایه‌گذار و استارتاپ و همچنین شرایط کلان اقتصاد کشور است. به همین دلیل عموماً گفته می‌شود که ارزشگذاری استارتاپ بیش از آن که علم باشد، هنر است. برای آن که بتوان استارتاپ‌ها را به درستی ارزشگذاری کرد، باید مناسب‌ترین روش ارزشگذاری را از میان 13 روش معرفی شده انتخاب کرد. یکی از مهم‌ترین عواملی که بر انتخاب روش مناسب برای ارزش گذاری استارتاپ ها اثرگذار است، مرحله توسعه استارتاپ است.
مراحل توسعه استارتاپ
مرحله توسعه یک استارتاپ را می‌توان از زمان شکل‌گیری ایده تا زمان عرضه اولیه سهام در بورس به 4 دسته تقسیم کرد. انتخاب روش ارزشگذاری استارتاپ مستقیماً به مرحله توسعه آن وابسته است. در ادامه ابتدا 4 مرحله توسعه استارتاپ را شرح داده و سپس کاربرد هر یک از 13 روش ارزش گذاری استارتاپ را در هر مرحله بیان می‌کنیم:
-
از ایده تا رسیدن به نقطه سر به سر
راه‌اندازی استارتاپ از یک ایده شروع می‌شود. پس از به وجود آمدن ایده، نمونه‌های اولیه محصول یا خدمت، ارائه و بسته به تناسب با نیاز بازار، استارتاپ به سرعت رشد می‌کند تا جایی که به نقطه سر به سر رسیده و درآمدهای آن به طور کامل هزینه‌ها را پوشش خواهد داد. این مرحله ریسکی‌ترین مرحله توسعه استارتاپ است. اکثر استارتاپ‌ها از این مرحله عبور نمی‌کنند و شکست می‌خورند. در این مرحله اطلاعات تاریخی زیادی از عملکرد مالی استارتاپ موجود نیست، چرا که عمر استارتاپ‌های این مرحله بسیار کوتاه است.
-
رشد سریع
استارتاپ در این مرحله ریسک‌های اولیه را پشت سر گذاشته و در حال جذب کاربر و رشد سریع است. فروش استارتاپ به شدت در این مرحله افزایش می‌یابد، اما چالش‌های جدیدی برای آن به وجود خواهد آمد؛ افزایش فشار رقبا، چگونگی مدیریت صحیح منابع، افزایش سریع مشتریان، افزایش هزینه‌های بازاریابی و … برخی از مهم‌ترین این چالش‌ها هستند. با توجه به این که استارتاپ‌ها در این مرحله به درآمدزایی رسیده‌اند، اطلاعات تاریخی بیش‌تری از عملکرد آن‌ها نسبت به مرحله قبل موجود است.
-
تثبیت و بلوغ
رسیدن به مرحله تثبیت به این معنی است که استارتاپ موفق بوده و علاوه بر جریان درآمدی پایدار، سهم قابل توجهی از بازار را نصیب خود کرده است. استارتاپ‌ها در این مرحله اکثر ریسک‌ها را پشت سر گذاشته و به بلوغ رسیده‌اند. استارتاپ‌های بالغ به واسطه مدل کسب و کار پایدار خود، می‌توانند با ورود به بازارهای بین‌المللی یا ادغام و تملیک با سایر کسب و کارها، مشتری جدید جذب کنند. استارتاپ‌های فعال در این مرحله، اطلاعات جامعی از میزان جذب سرمایه در مراحل قبلی، ساختار درآمد و هزینه‌ها در سال‌های اخیر، پیش‌بینی‌های مالی آتی و … را در اختیار دارند.
-
ورود به بازارهای عمومی
استارتاپ‌ها چنانچه مراحل پیشین را پشت سر بگذارند دو راه پیش رو دارند: ادامه به رشد و گسترش فعالیت‌های خود در بازارهای بین‌المللی و یا خروج موفق. چنانچه فرصت‌های زیادی برای رشد بیش‌تر وجود نداشته باشد، ایده‌آل‌ترین تصمیم برای خروج، عرضه سهام استارتاپ در بورس است. عرضه اولیه سهام در بورس موجب می‌شود که استارتاپ علاوه بر جذب مبالغ بالای سرمایه از بازار عمومی، به یک شرکت معتبر در نزد مشتریان و سهامداران تبدیل شود. به همین دلیل رویای بسیاری از سرمایه‌گذاران و بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها از زمان تأسیس استارتاپ، عرضه اولیه در بورس است. در این مرحله با توجه به قوانین موجود در بازارهای عمومی، تمام اطلاعات مالی و عملکرد استارتاپ به صورت عمومی در دسترس همه قرار خواهد داشت.
بر اساس آنچه بیان شد، کاربرد هر یک از روش های ارزش گذاری استارتاپ ها بر اساس مرحله توسعه آن در نمودار زیر مشخص شده است. انتخاب مناسب‌ترین روش ارزشگذاری مستلزم در نظر گرفتن مرحله توسعه استارتاپ است. البته باید توجه کرد که تعیین دقیق مرحله توسعه استارتاپ‌ها دشوار است و استارتاپ‌ها لزوماً مسیر مشخص شده را به طور یکسان طی نمی‌کنند. به همین دلیل انتخاب مناسب‌ترین روش نیازمند دانش، تخصص و تجربه در زمینه ارزش گذاری استارتاپ ها است. توصیه می‌شود افرادی که به دنبال آگاهی از تمام جزییات مربوط به ارزش گذاری استارتاپ ها هستند از دوره آنلاین ارزشگذاری استارتاپ‌ها بازدید کنند.
- روش ارزشگذاری کارت امتیازدهی: مرحله 1
- روش ارزشگذاری هزینه بازتأسیس: مرحله 1
- روش ارزشگذاری دِیو برکس: مرحله 1
- روش ارزشگذاری تجمیع عوامل ریسک: مرحله 1
- روش ارزشگذاری هم‌نوایی: مرحله 1
- روش ارزشگذاری سرمایه‌گذار خطرپذیر: مرحله 2
- روش ارزشگذاری نمونه‌کاوی تحلیلی: مرحله 2، 3 و 4
- روش ارزشگذاری ارزش منصفانه بازار: مرحله 1، 2، 3 و 4
- روش ارزشگذاری مقایسه‌ای: مرحله 2، 3 و 4
- روش ارزشگذاری ضرایب: مرحله 2، 3 و 4
- روش ارزشگذاری جریان‌های نقد تنزیل شده: مرحله 3 و 4
- روش ارزشگذاری شیکاگو: مرحله 2، 3 و 4
- روش ارزشگذاری گزینه‌های موجود: مرحله 2، 3 و 4
روش های ارزش گذاری استارتاپ ها در ایران
آکادمی چرخ با انجام یک نظرسنجی از 11 شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر معتبر و 70 استارتاپ ایرانی درباره میزان استفاده و آگاهی آنان از روش‌های ارزشگذاری استارتاپ‌ها سوال کرده است. در ادامه نتایج این نظرسنجی را بررسی می‌کنیم.
سرمایه‌گذاران خطرپذیر از کدام یک از روش های ارزش گذاری استارتاپ ها استفاده می‌کنند؟
با توجه به آن که شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به نسبت استارتاپ‌ها، فرایند ارزش گذاری استارتاپ ها را به صورت تخصصی‌تر انجام می‌دهند و با روش‌های مختلف ارزشگذاری آشنایی بیش‌تری دارند، ابتدا پاسخ‌های آنان را بررسی می‌کنیم.
در اولین نمودار میزان استفاده شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر از هر یک از روش های ارزش گذاری استارتاپ ها مشخص شده است. سرمایه‌گذاران خطرپذیر از روش ارزشگذاری جریان‌های نقد تنزیل شده بیش‌ترین استفاده را می‌کنند. پس از آن نیز روش‌های ارزشگذاری ضرایب، ارزش منصفانه بازار، کارت امتیازدهی و نمونه‌کاوی تحلیلی بیش‌تر استفاده می‌شوند. روش سرمایه‌گذار خطرپذیر و هزینه بازتأسیس کم‌ترین محبوبیت را در نزد سرمایه‌گذاران دارند.
نمودار دوم نشان می‌دهد که شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر هر روش ارزشگذاری را برای چه نوع استارتاپ‌هایی به کار می‌برند. استارتاپ‌ها بر اساس مرحله توسعه خود به سه دسته تقسیم شده‌اند: استارتاپ‌های نوپا، در حال رشد و رشد یافته.
استارتاپ‌ها تا چه میزان با روش های ارزش گذاری استارتاپ ها آشنا هستند؟
آخرین نمودار نشان می‌دهد که استارتاپ‌ها تا چه حد با هر یک از روش‌های ارزشگذاری آشنایی دارند. بیش از نیمی از استارتاپ‌هایی که در نظرسنجی آکادمی چرخ شرکت کرده‌اند تنها با روش ضرایب آشنایی دارند، اما از سایر روش‌های ارزشگذاری آگاهی زیادی ندارند. حدود یک چهارم استارتاپ‌ها نیز با هیچ یک از روش‌های ارزشگذاری آشنا نیستند.
برای ارزشگذاری استارتاپ خود به مشاوره نیازمندید؟ با پر کردن فرم ارزشگذاری استارتاپ‌ها، یک جلسه اولیه رایگان با تیم ارزشگذاری داشته باشید و با خدمات آکادمی چرخ برای ارزشگذاری استارتاپ آشنا شوید.
